Jump to content

Կանանց ընտրական իրավունքի պատմություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Կանանց ընտրական իրավունքի պատմությունը գիրք է, որը ստեղծվել է Էլիզաբեթ Քեդի Սթենթոնի, Սյուզան Բ․ Էնթոնիի, Մաթիլդա Ջոսլին Գեյջի և Իդա Հասթեդ Հարփերի կողմից։ 1881-1922 թվականներին հրատարակված վեց հատորով գիրքը, կանանց ընտրական իրավունքի շարժման պատմությունն է, հիմնականում Միացյալ Նահանգներում։ Գրքի ավելի քան 5700 էջերը հիմնականում կանանց ընտրական իրավունքի շարժման մասին է, սկզբնաղբյուրից մինչև ԱՄՆ Սահմանադրության տասնիններորդ փոփոխության վավերացման հիմնական աղբյուրը, որը 1920 թվականին կանանց ընտրական իրավունք տվեց ԱՄՆ-ում։ Սթենթոնի և Էնթոնիի գլխավորած շարժման թևի տեսակետից գրված գիրքը, սահմանափակ չափով ընդգրկում է մրցակից խմբերին և անհատներին։

Հասկանալով, որ նախագիծը հազիվ թե շահույթ ստանա, Էնթոնին՝ 1885 թվականին գնեց մյուս հեղինակներից իրավունքներ, ինչպես նաև հրատարակչից երկու հատորների նկարազարդումները։ Որպես միանձնյա սեփականատեր՝ նա ինքն է հրատարակել գրքեր և բազմաթիվ օրինակներ նվիրել գրադարաններին և ազդեցիկ մարդկանց։ Իր կտակում Էնթոնին՝ Ամերիկայի կանանց ընտրական իրավունքի ազգային ասոցիացիային կտակել է բոլոր հատորների շապիկները, առկա գույքագրման հետ միասին։

Գիր և հրատարակություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սյուզան Բ․ Էնթոնին և Էլիզաբեթ Քեդի Սթենթոնը՝ Կանանց ընտրական իրավունքի ազգային ասոցիացիայի (NWSA) ղեկավարները, 1876 թվականին նախաձեռնեցին կանանց ընտրական իրավունքի շարժման պատմությունը գրելու նախագիծը:Նախագիծը գերիշխում էր նրանց կյանքի հաջորդ տասնամյակի մեծ մասում, թեև Էնթոնին, զբաղված էր դասախոսությունների և կանանց ընտրական իրավունքների պաշտպանության այլ գործողություններով։ Ի սկզբանե նախատեսված էր որպես համեստ հրատարակություն, որը գրելու համար կպահանջվեր ընդամենը չորս ամիս[1], այն վերածվեց ավելի քան 5700 էջանոց աշխատության՝ որը գրվել էր 41 տարվա ընթացքում։

Առաջին հատորի ներածությունում հեղինակները գրել են. «Մենք հուսով ենք, որ մեր ներդրումը կարող է ինչ-որ մեկին հնարավորություն տալ ապագայում գրել ավելի ամբողջական պատմություն, աշխարհում երբևէ իրականացված ամենակարևոր բարեփոխման՝ անարդարության դեմ առաջին կազմակերպված բողոքի մասին»[2]։ Առաջին հատորում, որը հրատարակվել է 1881 թվականին, ասվում է «Այս հատորները նվիրված են՝ Մարի Վոլսթոնքրաֆթի, Ֆրենսիս Ռայթի, Լուկրեցիա Մոտտի, Հարիետ Մարտինոյի, Լիդիա Մարիա Չայլդի, Մարգարետ Ֆուլերի, Սառա և Անջելինա Գրիմկեների, Ժոզեֆին Ս. Գրիֆինգի, Մարթա Ք. Ռայթի, Հարիոթ Ք. Հանթի, Մարիանա Վ. Ջոնսոնի, Էլիս և Ֆեբի Քերիների, Էն Պրեստոնի, Պաուլինա Քելլոգ Վրայթ Դևիսի հիշատակներին, որոնց ջանասիրաբար կյանքը և անվախ խոսքը, եղել են՝ ի պաշտպանություն կանանց քաղաքական իրավունքների համար. այս էջերի պատրաստման ընթացքում մշտական ​​ներշնչանք են եղել խմբագիրներին համար[3]։

Առաջին երեք հատորները, որոնք ընդգրկում են շարժման պատմությունը սկզբից մինչև 1885 թվականը, գրվել և խմբագրվել են Սթենթոնի, Էնթոնի և Մաթիլդա Ջոսլին Գեյջի կողմից։ 1-ին հատորը (1848–1861) լույս է տեսել 1881 թվականին, 2 հատորը (1861–1876) 1882 թվականին և 3 հատորը (1876–1885) 1886 թվականին[4]։ Որոշ վաղ գլուխներ առաջին անգամ հայտնվեցին Գեյջի «Ազգային քաղաքացին և քվեատուփը» թերթում[5]։

Էնթոնին տարիներ շարունակ պահպանում էր նամակներ, թերթերի հատվածներ և նմանատիպ նյութեր, որոնք պատմական արժեք ունեն կանանց ընտրական իրավունքի շարժման համար։ 1876 թվականին նա տեղափոխվեց Սթենթոն՝ Նյու Ջերսիի տուն, իր հետ տանելով բոլորդ այդ նյութերը, որպեսզի Սթենթոնի հետ աշխատի նախագծի վրա[6]։ Էնթոնին ատում էր այս տեսակի աշխատանքները։ Իր նամակներում նա ասում էր, որ նախագիծը «ստիպում է ինձ անընդհատ զգալ աճող զգալ... Ոչ մի ռազմաձի երբևէ շունչ չի քաշել մարտի շտապելու համար, որքան ես տնից դուրս աշխատելու համար։ Ես սիրում եմ պատմություն կերտել, բայց ատում եմ այն գրել»[7]։ Աշխատանքն անխուսափելիորեն տարաձայնությունների հանգեցրեց։ Սթենթոնի դուստրը՝ Մարգարեթը, ասել է, որ «Երբեմն այդ վեճերը հասնում են այն աստիճանի, որ գրիչները կոտրվում էին, մեկը դուրս է գալիս մի դռնից, մյուսը՝ մյուսից, հակառակ ուղղություններով քայլելով կալվածքի շուրջը»[8]։

1881 թվականին, երբ Սթենթոնը մի քանի ամիս հիվանդ էր, նրա դուստրը ՝ Հարիոթը, ավարտեց երկրորդ հատորի խմբագրական աշխատանները։ Անհանգստանալով, որ Էնթոնին և Սթենթոնը չեն պլանավորել լուսաբանել կանանց ընտրական իրավունքների ամերիկյան ասոցիացիայի (AWSA) պատմությունը, որը մրցում է իրենց NWSA-ի հետ, նա սկսեց գրել 107 էջանոց գլուխ, որը հավաքվել է AWSA-ի կողմից հրատարակվող «Woman's Journal» պարբերականից[9][10]։

Կանանց շարժման պատմաբան Էլլեն Քերոլ ԴյուԲուայի խոսքերով. «Էնթոնիի կազմակերպչական էներգիայի և Գեյջի պատմական զգայունությունների համադրության շնորհիվ, սկզբնական հատորները շատ լայն են ընկալվում»[11]։ Էնթոնին բիզնեսի մենեջեր էր։ Սթենթոնը գրել է տեքստի մեծ մասը՝ այնտեղ ավելացնելով իր պատմական մեկնաբանությունները։ Գեյջը գրել է մի քանի պատմական էսսեներ, որոնցից քննադատորեն էր գնահատում Քրիստոնեության վերաբերմունքը կանանց նկատմամբ պատմության ընթացքում[11]։ Գեյջը նախագծին տրամադրեց զգալի քանակությամբ պատմական փաստաթղթեր և հմուտ էր գրադարաններում լրացուցիչ փաստաթղթեր գտնելու հարցում[12]։

Շարժման գործունեության տարեգրությունից բացի, առաջին հատորները ներառում են շարժման առաջնորդների հիշողությունները և կանանց վիճակի պատմական պատճառների վերլուծությունը։ Դրանք նաև պարունակում են բազմաթիվ առաջնային նյութեր, ներառյալ նամակներ, թերթերի հատվածներ, ելույթներ, դատական նիստերի որոշումների գրություններ և կոնֆերանսի հաշվետվություններ։ Երրորդ հատորը ներառում էր կանանց իրավունքների շարժման տեղական ակտիվիստների շարադրությունները, որոնք մանրամասն ներկայացնում էին շարժման պատմությունը պետական մակարդակով։ Էնթոնիի պնդմամբ հատորները ինդեքսավորվել են պրոֆեսիոնալ ինդեքսավորողի կողմից և ներառում են կանանց իրավունքների պաշտպանների բազմաթիվ թանկարժեք պողպատե փորագրություններ[13]։

1885 թվականին Էլիզա Ջեքսոն, Էդդիից Էնթոնիին տրված 24000 ԱՄՆ դոլարի կտակը տրամադրեց այդ հատորները ավարտելու համար[14][15]։ Հասկանալով, որ նախագիծը շահույթ ստանալու քիչ հավանականություն կա, Էնթոնին վճարեց Սթենթոնին և Գեյջին գրքերի բաժնետոմսերի համար։ 1886 թվականին նա թողարկեց 3-րդ հատորը՝ իրեն որպես հրատարակիչ նշելով։ Նա նաև հրատարակիչ Ֆաուլերից և Ուելսից գնեց 1-ին և 2-րդ հատորների շապիկները, որոնք արդեն հրատարակվել էին, և վերահրատարակեց դրանք 1887-ին՝ կրկին նշելով իրեն որպես հրատարակիչ։ Էնթոնին իր հաշվին ավելի քան 1000 օրինակ է տվել՝ ուղարկելով դրանք ԱՄՆ-ի և Եվրոպայի քաղաքական առաջնորդներին և գրադարաններին։ Առաջին երեք հատորների հրատարակումը Էնթոնիին արժեցել է մոտ 20000 դոլար[16]։

4-րդ հատորը, որն ընդգրկում է 1883-ից 1900 թվականները, հրատարակվել է Էնթոնիի կողմից 1902 թվականին, երբ նա 82 տարեկան էր։ Խմբագիրները Էնթոնին և Իդա Հաստեդ Հարփերն են, Հարփերը կատարել է աշխատանքի մեծ մասը[17]։ (Էնթոնին նաև ընտրեց Հարփերին՝ իր կենսագրությունը գրելու համար:) Ի նշան կանանց ընտրական իրավունքի շարժման աճի ընդունման, Հարվարդի համալսարանը պատվեր ուղարկեց 4-րդ հատորի համար։ Քսան տարի չանցած, երբ Էնթոնին դպրոցին ուղարկեց առաջին երեք հատորների անվճար օրինակները, Հարվարդը հրաժարվեց նվերից և վերադարձրեց գրքերը[18]։

Հատորների ինքնահրատարակումը Էնթոնիին բազմաթիվ խնդիրներ է առաջացրել, այդ թվում ՝ գույքագրման տեղ գտնելու հարցում։ Նա ստիպված է եղել սահմանափակել այն գրքերի քանակը, որոնք պահում էր տան ձեղնահարկում, որտեղ ապրում էր քրոջ հետ, և գրքերի քաշը սպառնում էր փլուզել կառույցը[19]։

5-րդ և 6-րդ հատորները հրատարակվել են 1922 թվականին կանանց ընտրական իրավունքների ազգային ամերիկյան ասոցիացիայի (NAWSA) կողմից՝ 1906 թվականին Էնթոնիի մահից շատ ժամանակ անց։ Հարփերի կողմից խմբագրված, զույգ հատորները, ընդգրկում էին 1900-ից մինչև 1920 թվականներին ընկած ժամանակահատվածում, երբ վավերացվեց ԱՄՆ Սահմանադրության տասնիններորդ փոփոխությունը։ Այդ փոփոխությունը, որը հայտնի է որպես Սյուզան Բ. Էնթոնիի փոփոխություն, կանխում է սեռի հիման վրա ընտրական իրավունքի մերժումը[20]։

Վերջին երեք հատորները պարունակում են մանրամասներ NAWSA-ի վերաբերյալ, փաստաթղթավորում են նրա կոնվենցիաները, սպաները, հանձնաժողովի հաշվետվությունները և գործունեությունը ինչպես ազգային, այնպես էլ առանձին նահանգներում։ NAWSA-ն ստեղծվել է 1890 թվականին կանանց ընտրական իրավունքների ազգային ասոցիացիայի և կանանց ընտրական իրավունքների ամերիկյան ասոցիացիայի միաձուլման արդյունքում։ Առաջինը գլխավորում էին Էնթոնին և Սթենթոնը, իսկ երկրորդը նրա քսան տարվա մրցակից՝ Լյուսի Սթոունը։ Էնթոնին Միացյալ կազմակերպության գերիշխող գործիչն էր[21]։ Վերջին երեք հատորներում խուսափում են քննարկել կանանց շարժման առկա կոնֆլիկտների մասին իրենց ընդգրկած ժամանակահատվածը։ Ընդհակառակը, պատմվածքն ընդգծում է շարժման հաղթանակի անխուսափելիությունը մի քանի տաղանդավոր առաջնորդների ղեկավարությա[22]։

Իր կտակում Էնթոնին կտակել է «Կանանց ընտրական իրավունքի պատմություն» ցուցանակները՝ ամերիկյան կանանց ընտրական իրավունքների ազգային ասոցիացիայի առկա գույքագրման հետ միասին[23]։

1978 թվականին Մարի Ջո Բյուլը և Փոլ Բյուլը խտացրել են Կանանց ընտրական իրավունքի հսկայական պատմության ամենակարևոր մասերը «Կանանց ընտրական իրավունքի համառոտ պատմության» մեջ և հրատարակել այն որպես մեկ հատոր՝ 500 էջից պակաս։

Սահմանափակումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կանանց ընտրական իրավունքի պատմությունը միայն սահմանափակ լուսաբանում է տրամադրում խմբերին և անհատներին, ովքեր մրցում էին Սյուզան Բ. Էնթոնիի և Էլիզաբեթ Քեդի Սթենթոնի հետ կանանց ընտրական իրավունքի շարժման առաջնորդության համար։ Այն միայն մասամբ ներկայացնում է Լյուսի Սթոունի՝ կանանց իրավունքների պաշտպան և AWSA-ի առաջնորդի դերը, որը Սթենթոնի և Էնթոնիի գլխավորած NWSA-ի մրցակիցն է։ Սթենթոնը հորդորեց Սթոունին աջակցել պատմության նախագծին՝ գրելով շարժման մեջ իր դերի մասին պատմությունը, սակայն Սթոունը մերժեց։ Հետևաբար, Սթոունը Ստենթոնին տրամադրեց միայն նվազագույն տեղեկատվություն իր գործունեության մասին[24][25]։ 1882 թվականին, Սթենթոնի դուստր՝ Հարիոթ Սթենթոն Բլաթչի կողմից կազմվեց, AWSA-ի պատմության վերաբերյալ 107 էջանոց գլուխը[26]։ Կանանց ընտրական իրավունքի պատմությունը տրամադրում է միայն նվազագույն լուսաբանում ռազմատենչ Ազգային Կանանց կուսակցության գործունեությունը, որը հիմնադրվել է 1913 թվականին Էլիս Փոլի և այլ ակտիվիստների կողմից, ովքեր նախկինում եղել են NAWSA-ի անդամներ[27]։

Ըստ պատմաբան Էլեն Քերոլ Դյուբոյի՝ «Կանանց ընտրական իրավունքի պատմությունը» մի քանի տասնամյակ հաստատեց կանանց շարժման պատմության կոնսենսուսային տեսակետը, «անցյալի սառեցված պատմություն, որը բնութագրվում է տոնակատարությամբ, անխուսափելիությամբ և սրբադասմամբ»[28]։ Պատմաբան և կենսագիր Լորի Դ. Գինզբերգն ասել է. «Այդ պատմության մեջ միայն Սթենթոնը արտահայտեց կանանց ընտրական իրավունքի պահանջը, և Էնթոնին ղեկավարում էր մեղադրանքը. կար միայն մեկ խոշոր կազմակերպություն (նրանցը), և սկզբունքային տարբերությունները, որոնք հանգեցրին բաժանմանը, վերացան»[29]։ Պատմաբան Լիզա Տետրաուլթն ասում է, որ Սթենթոնը և Էնթոնին քարտեզագրել են մեկ, մատչելի պատմություն, որն իրականում եղել է «տարածված, բազմակողմ արշավ»[30]։ Նա նշում է նաև, որ իրենք իրենց և իրենց դաշնակիցներին դրել են պատմության կենտրոնում և նվազագույնի են հասցրել կամ անտեսել Սթոունի և մյուսների դերերը, ովքեր չեն տեղավորվում իրենց պատմության մեջ[31]։ Կանանց պատմության գիտական ուսումնասիրությունները սկսեցին դուրս գալ այս շրջանակներից 1959 թվականին Էլեոնորա Ֆլեքսների «Պայքարի հարյուրամյակ» գրքի հրատարակմամբ[32]։

Նշանակություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Կանանց ընտրական իրավունք և կանանց իրավունքներ» գրքում պատմաբան Էլեն Քերոլ Դյուբոյն ասել է. «Ամերիկյան բարեփոխումների տարեգրության մեջ չկա այնպիսի բան, ինչպիսին «Կանանց ընտրական իրավունքի պատմությունը», ակտիվիստների երկարատև, կանխամտածված ջանքերն են՝ ապահովելու իրենց տեղը պատմական գրառումներում»[33]։ Ամերիկայի Կանանց պատմության հանրագիտարանը նկարագրել է Կանանց ընտրական իրավունքի պատմությունը որպես «կանանց ընտրական իրավունքի քարոզարշավի հիմնական աղբյուրը»[34]։ «Կյանքը ամերիկյան ձևով» գրքում Լորի Դ. Գինսբերգը նույն կերպ նկարագրել է այն որպես «տասնիններորդ դարի շարժման մասին սկզբնաղբյուրների հիմնական, եթե ոչ վերջնական հավաքածու»[29]։ Անդրադառնալով Պատմության մի քանի հատորներին՝ Տետրաուլն ասաց. «Դրանց հրապարակումից ավելի քան 125 տարի անց, մնում են անփոխարինելի աղբյուր՝ այդ ժամանակում մնալով որպես տասնիններորդ դարի ընտրական իրավունքի շարժումների հրապարակված, հասանելի վավերագրական ապացույցների ամենահարուստ պահոցը»[35]։

Հիմնական անդամների պատկերներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կանանց ընտրական իրավունքի պատմություն ամսագիրը պարունակում է ավելի քան 80 կին ակտիվիստների պատկերներ, ներառյալ ծրագրի չորս հիմնական մասնակիցների այս պատկերները[36]․

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գրառումներ
  1. ↑ Harper (1898–1908), Vol. 1, pp. 480-481
  2. ↑ Stanton, Anthony, Gage, Harper (1881–1922), Vol. 1, p. 8. The quote's author is identified as Wendell Phillips in The Hand Book of the National American Woman Suffrage Association, 1894, Volumes 26–30, p. 170
  3. ↑ «History of Woman Suffrage, Volume I». Project Gutenberg.
  4. ↑ Gordon (2006), Vol. 4, p. xxv. Not all sources agree on the publication date of Volume 2. The copyright dates listed in the first three volumes themselves are 1881, 1881 and 1886 respectively. Anthony's authorized biography, however, says on page 543 that Volume 2 was completed in April 1882.
  5. ↑ Kelly (2005) "A Little History of The History of Woman Suffrage Արխիվացված 2021-05-04 Wayback Machine
  6. ↑ Harper (1898–1908), Vol. 1, p. 480
  7. ↑ Harper (1898–1908), Vol. 2, p. 602
  8. ↑ "As a Mother," written by Elizabeth Cady Stanton's daughter Margaret. A description of life in the Stanton household during the time when the History of Woman Suffrage was being written, it appeared in "The New Era," November, 1885, and is reprinted in Gordon (2006), Vol. 4, p. 560.
  9. ↑ Ginzberg (2009), p. 157. Her chapter on the "American Woman Suffrage Association" is Chapter XXVI in Volume 2, pages 756-862.
  10. ↑ Cullen-DuPont (2000), p. 116
  11. ↑ 11,0 11,1 DuBois (1998), p. 213. Gage's chapter on "Woman, Church and State" is Chapter XV in Volume 1, pages 753-799.
  12. ↑ Ginzberg (2009), p. 155
  13. ↑ DuBois (1998), pp. 213-214
  14. ↑ Stanton, Anthony, Gage, Harper (1881–1922), Vol. 3, pp. iii-iv
  15. ↑ Harper (1898–1908), Vol. 2, p. 598
  16. ↑ Harper (1898–1908), Vol. 2, pp. 613-614
  17. ↑ DuBois (1998), p. 214
  18. ↑ Harper (1898–1908), Vol. 3, p. 1279
  19. ↑ Harper (1898–1908), Vol. 3, p. 1277
  20. ↑ «Senators to Vote on Suffrage Today; Fate of Susan B. Anthony Amendment Hangs in Balance on Eve of Final Test». New York Times. 1918 թ․ սեպտեմբերի 26.
  21. ↑ Kerr (1992), p. 227
  22. ↑ DuBois (1998), pp. 214-215
  23. ↑ Harper (1898–1908), Vol. 3, p. 1463
  24. ↑ Gordon (2003), Vol. 3, pp. 249-250
  25. ↑ Kerr (1992), p. 196
  26. ↑ Blatch, Challenging Years, pp. 61-63.
  27. ↑ Cullen-DuPont (2000) pp. 115, 181
  28. ↑ DuBois (1998), p. 215
  29. ↑ 29,0 29,1 Ginzberg (2009), p. 154
  30. ↑ Tetrault (2014), p. 143
  31. ↑ Tetrault (2014), pp. 125–140. Tetrault says she describes the Seneca Falls story as a "myth" not to indicate that it is false but in the technical sense of "a venerated and celebrated story used to give meaning to the world." See Tetrault (2014), p. 5
  32. ↑ DuBois (1998), pp. 216, 234
  33. ↑ DuBois (1998), p. 213
  34. ↑ Cullen-DuPont (2000) p. 115
  35. ↑ Tetrault (2014), p. 117
  36. ↑ Stanton's image appears in Vol. 1, p. 721; Anthony's in Vol. 1, p. 577; Gage's in Vol. 1, p. 753; Harper's in Vol. 4, p. 1042.
Մատենագիտություն

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • The complete History of Woman Suffrage is freely available in a variety of formats at Project Gutenberg, Google Books and Internet Archive. The combined index for the first three volumes is in volume 3. The index for each of the remaining volumes is in that volume itself.
  • The Encyclopedia of Women's History in America by Kathryn Cullen-DuPont summarizes the type of content in each of the six volumes on pages 115-117.
  • Elizabeth Cady Stanton's autobiography, Eighty Years and More: Reminiscences, 1815-1897, Chapter XX, "Writing the History of Woman Suffrage", pages 322-336, has additional information.

Հետագա ընթերցում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Կանանց_ընտրական_իրավունքի_պատմություն&oldid=10090105» էջից